20 Yanvar metrosuna PULSUZ çatdırılma

Hər gün yeni bir kitab

QANUN NƏŞRLƏR EVİ

14 May 2019 844

Amerikanın Lermontovu

Seymur Baycan

…Mən həyatda heç nəyə nail olmamışam. Mən uğursuzam… Mənim ağciyərlərim heç nəyə yaramır. Məni heç orduya da götürmürlər. Hətta almanlara məni öldürmək şansı da vermirlər. Mən heç nə əldə edə bilmədim, lənət şeytana! – o, artan hiddətlə dedi. – Bütün bunlar nəyə lazımdır? Sən bunu anlaya bilirsən, Cin? Görəsən, doğrudan, hər şey belə olmalıdır, yoxsa kimsə bizimlə axmaq zarafat edir? Bəlkə bütün bunları biz yuxuda görürük? Necə düşünürsən?

– Hə, – Yucin dedi. – Məhz belədir. Ancaq mən istərdim ki, bizi oyatsınlar. – O, yatağında bir saniyəlik əyilərək öz arıq və çılpaq bədəninə dalğın-dalğın baxıb susdu. Sonra ağır-ağır dedi; – Bəlkə də, heç bir şey yoxdur və heç kəsi oyatmaq lazım deyil.

– Cəhənnəm olsun hər şey! – Ben dedi. – Təki bunlar çox tez qurtaraydı!

Tomas Vulf – “Evinə bax mələk” əsərindən

İmre Kertesin “Talesiz” əsərindən yazdığım yazı haqqında zövqünə inandığım adamlar müsbət rəylər söyləsələr də, yazı heç də ürəyimcə alınmamışdı. Çünki əsərdən bəzi təsirli hissələri yazıya otuzdurub öz tərəfimdən tirajlamaq istəsəm də, bunu heç cür bacarmamışdım. Amma bunu özüm bilirəm, oxucular isə hazır məhsulla tanış olduqlarına görə daha nəyi yazmaq, daha nələri demək istəyimdən xəbərsiz qalırlar. Bu bir müəllif kimi mənim şəxsi problemimdir. Televiziya işçiləri demişkən özünü kadra soxmaq kimi alınmasın, çox adamda, hətta ən dahi qələm sahiblərində də belə hallar olub. Məsələn, deyilənlərə və yazılanlara inansaq Tolstoy “Hərb və sülh” əsəri təriflənəndə əsəbiləşirmiş. Deyirmiş, başım çıxmır o mənasız əsəri niyə tərifləyirlər? Hardasa inandırıcıdır. Allah bilir adam nə yazmaq istəyirmiş. Bu barədə bir az sonra daha ətraflı danışacağıq. Tələsməyək. Tələsən yerimiz yoxdur!

Neçə vaxtdır, Tomas Vulfun “Evinə bax, mələk” əsəri haqda yazı yazmaq istəyirdim. Əsərdən götürdüyüm çoxsaylı qeydlər, yazının skeleti beynimdə hazır dayansa da masa arxasında oturmağa cəsarət etmirdim. “Evinə bax, mələk” çox sevdiyim əsərdir, Tomas Vulf isə ən çox hiss etdiyim iki-üç yazıçıdan biridir. Xüsusi ovqat olmadan “Evinə bax, mələk” əsəri haqqında yazı yaza bilməzdim. Xüsusi ovqatsız, özümü kədərləndirmədən masa arxasında otursaydım, əsər haqqında yazdığım yazı çox güman quru alınacaqdı.

Son vaxtlar bəndənizi möhkəm əsəbiləşdirən bir neçə məsələ var. Futbolçuların iyrənc artistliyi, küftənin dağılması, kotletin tavaya yapışması, dovğanın çürüməsi və yazının heç də ürəyimcə alınmaması.

Neçə vaxtdır, xüsusi ovqat yaratmaq üçün müxtəlif vasitələrlə “özümü qamçılamaqla” məşğul idim. Bədənimin heç bir üzvünü zədələmədən özümdən qan çıxartmağa cəhdlər edirdim. Lakin hansı üsula əl atsam da heç bir müsbət nəticə əldə edə bilmirdim. Görünür ya daşlaşmışam, ya da artıq qan qurtarıb. Nəhayət az əvvəl “özümü qamçılamaq vasitələrindən” biri deyəsən, öz effektini göstərdi. Xüsusi ovqatın dağılacağından ehtiyat edərək tez masa arxasında oturdum. Görək sevdiyim əsər haqqında nəzərdə tutduqlarımın heç olmasa iyirmi faizini yazmağı bacaracammı? Bilmirəm.

“İvan İliçin ölümü” yazısında bu barədə danışmışdıq. Mütaliənin dörd mərhələsi var. Mütailənin dörd mərhələsi bir az sufilikdəki şəriət, təriqət, mərifət, həqiqət mərhələlərinə oxşayır. İndi əvvəlki illərlə müqayisədə mütailənin dörd mərhələsi haqqında, vacib olan xeyli nüanslara, detallara toxunaraq daha geniş, daha əhatəli yaza bilərəm. Amma buna bir qram da ehtiyac görmürəm. Arifə bir işarə, qanmaza min toppuz. Başa düşən düşəcək, düşməyənə dastan, epopeya da yazsan xeyri yoxdur. Beləliklə;

Mütaliənin birinci mərhələsində insan əlinə keçən kitabları oxuyur.

İkinci mərhələdə insan özünə lazım olan əsərləri tapıb oxumağa başlayır. Artıq birinci mərhələdə oxuduğu kitabların süjeti, mövzusu onu qane etmir. Buna zövqün formalaşması adı da verə bilərik. Bu, çox uzun və axtarışlar tələb edən bir mərhələdir.

Üçüncü mərhələdə insan əsəri oxuyarkən nəyin həqiqətən baş verdiyini, nəyin uydurma, təxəyyül məhsulu olduğunu, hadisələrin nə dərəcədə bədiiləşdirildiyini, ədəbiyyatlaşdırıldığını müəyyən etməyi, yazıçının həqiqətən keçirdiyi, həqiqətən yaşadığı hisləri keçirmədiyi, yaşamadığı hislərdən, həqiqi yuxuları yalançı yuxulardan ayırmağı bacarır.

İnsan yazıçının harda və necə gopa basdığını, öz başına gəlmiş hadisəni üçüncü şəxsin dilindən yazdığını, yaxud eşitdiyi hadisəni özü görmüş kimi, keçirmədiyi, yaşamadığı hisləri özü keçirmiş, yaşamış kimi necə ustalıqla təqdim etdiyini tuta bilir. Bu, çox zövqlü bir mərhələdir.

Dördüncü mərhələdə insan artıq əsərlərdə yazılmayan hadisələri, əhvalatları, düşüncələri, hisləri də oxumağı bacarır. Başa düşürsən ki, yazıldı, yazılmadı, fərqi yoxdur, heç bir düşüncə, heç bir hiss itmir. Sadəcə, yazılmayan düşüncələri, hisləri oxumaq hər kəsə müyəssər olmur. Bu mərhələdə hislərin səmimiliyinə daha çox qiymət verirsən. Ən dahiyanə imitasiyalar, ən dahi imitatorlar belə insanı aldada bilmir. Bu mərhələdə insan özündə ziddiyətləri, əks qütübləri birləşdirməyi, uzlaşdırmaqı, barışdırmağı bacarır. Bu mərhələdə insan həm dahiyanə, həm də çox bayağı hesab olunan əsərlərdən həzz və zövq ala bilir.

Əlbəttə, bütün bu fikirlər şərti, subyektiv, bir balaca da kazuistik fikirlərdir. Bununla belə iddia edirəm ki, “Evinə bax, mələk” əsəri məhz mütailənin dördüncü mərhələsinə gəlib çatmış insanların tam başa düşəcəyi, mütailənin dördüncü mərhələsinə gəlib çatmış adamların tam qiymətləndirə biləcəyi bir əsərdir.

Tomas Vulf “Evinə bax, mələk” əsərində ədəbiyyatın sirli, möcüzəli dünyasına tərəf ilk kövrək addımlarını necə atdığını belə təsvir edir;

“Bir dəfə böyük tənəffüsdən sonra müəllimləri onları – yuxarı sinif şagirdlərini toplayıb ikinci mərtəbədəki akt zalına apardılar. Onlar zala daxil olub hər bir sinif üçün nəzərdə tutulmuş ayrıca cərgələrdə oturdular. Elə əyləşdilər ki, hər ikinci stul boş qaldı. Bir saniyədən sonra direktorun kabinetinin sol tərəfdəki qapısı açıldı. Direktor yandakı keçidlə addımlayarq səssicə səhnəyə qalxdı və danışmağa başladı.

Bu təzə direktor idi. Təzə direktor bir qədər yaşlıydı. Onun otuz səkkiz yaşı vardı. O yetərincə ağır çəkili və güclü bir adam idi. Tennessidəki fermada böyük bir ailədə böyümüşdü. Atası yoxsul olsa da, uşaqlarına təhsil almağa kömək etmişdi. Bunların hamısını Yucin (yəni Tomas Vulf S.B.) artıq bilirdi, çünki direktor səhərlər onunla xeyli söhbətləşərək, Yucinə bir zamanlar özünün məhrum olduğu hansı üstünlüklərdən yararlandığını izah etmişdi. O, bir qədər lovğalıqla özünü nümunə göstərir, balaca oğlanlara zarafatla, ancaq israrla deyirdi ki, “sürüdə heyvan olmaqdansa, mübarizədə qəhrəman olmaq lazımdır”. Bu Lonqfellonun şeirindən bir parça idi.

Direktorun möhkəm və güclü çiyinləri, düyünlü və yöndəmsiz kəndli əlləri vardı. O, kobud, yöndəmsiz və gülməliydi, xəlvəti yerişi vardı, yaxınlaşdığını hiss etmədiyin halda, bir də görürdün ki, arxandadır. Otto Krauze onu “Sürünən İsa” adlandırırdı.

O hər səhər uşaqlarla iyirmi dəqiqə məqsədsiz, qəliz, darıxdırıcı söhbət edirdi. Müəllimlər əllərini ağızlarına tutaraq ehtiyatla əsnəyir, şagirdlər sakitcə şəkil çəkir, ya da bir-birlərinə kağız atırdılar. Direktor onlara “daha yüksək həyat” və “mənəvi dəyərlər” haqqında danışırdı. Onları gələcəyin rəhbərləri və dünyanın ümidləri olduqlarına inandırırdı. Sonra da Lonqfellodan sitat gətirirdi.

O, divan tutmaqda çox zirək idi. İstənilən qiyamı patriarxal qəddarlıqla boğurdu. Şagird söz qaytaranda onu qüvvətli qollarıyla partanın arxasından çıxarıb, qıvrılan qurbanını yöndəmsiz iri addımlarla, ağır nəfəs ala-ala kabinetinə sürüyür, kəskin nifrətlə deyirdi:

– Ax səni, küçüyün biri! Hələ baxarıq, buranın sahibi kimdir. Mənə ağıl öyrədən tərbiyəsiz həşəratları necə əzdiyimi sənə göstərərəm.

Kabinetinin tutqun şüşəli qapısını arxasınca bağladıqdan sonra isə bərkdən ləhləyə-ləhləyə çubğunu vıyıldadıb, əsirini ağrıdan və qorxudan doğan fəryadlar qoparmağa məcbur edərək, qurulacaq dəhşətli ədalət məhkəməsi barədə xəbər verirdi.

Direktor bu gün şagirdləri inşa yazmaq üçün toplamışdı. Nə istədiyini kəkələyə-kəkələyə izah edərkən uşaqlar ona küt-küt baxırdılar. Axırda dedi ki, kim yaxşı yazsa, öz cibindən ona beş dollar mükafat verəcək. Bu, uşaqlarda maraq oyatdı.

Onlar “Torğayların nəğməsi” adlı fransız tablosu haqqında inşa yazmalıydılar. Bu rəsmdə əlində oraq olan ayaqyalın bir fransız kəndli qız təsvir olunmuşdu. O, tarlaya düşən günəş şəfəqlərinin işıqlandırdığı çöhrəsini qaldırıb quşların nəğməsini dinləyirdi. Onlara bu qızın üzünün ifadəsini necə başa düşdüklərini, ümumiyyətlə, tablodan aldıqları təəssüratı yazmaq təklif olunurdu. Hər birinə sarı kağız paylanmışdı. Onlar karandaşlarını ağızlarına salıb dalğın halda şəklə baxırdılar.”

Məktəbin yuxarı sinif şagirdləri arasında keçirilən inşa müsabiqəsində iştirak edən Tomas Vulf rəsm əsəri haqqında belə bir inşa yazır:

“Bu qiz ilk torağayın səsini eşidir. O bilir ki, bu quş baharın gəlişini xəbər verir. Onun ya on yeddi, ya da on səkkiz yaşı var. Valideynləri çox kasıbdır, odur ki, öz kəndlərindən savayı heç bir yeri görməyib. Qışda o, taxta başmaqlarda gəzir. O elə bil ki, fit çalmağa hazırlaşır. Ancaq torağayı dinlədiyindən quşun xəbər tutmasını istəmir. Tarlaya onun doğmaları da gəlib, ancaq bir az geridədirlər, biz onları görmürük. Onun atası, anası və iki qardaşı var. Onlar bütün ömürləri boyu durmadan çalışırlar. Bu qız ailənin ən kiçiyidir. O gəzmək, dünyanı görmək üçün harasa getmək istəyir. Bəzən o, Parisə gedən qatarların fit səslərinə qulaq asır. O heç vaxt qatara minməyib. O, Parisə getməyi çox istərdi. O, yaxşı paltarı olmasını istəyir, səyahət etmək istəyir. Yəqin ki, Amerikada – sonsuz imkanlar ölkəsində yeni həyata başlamağı çox istərdi. Bu qızın həyatı çox ağır keçir. Doğmaları onu başa düşmürlər. Əgər torağayı dinlədiyini görsələr, ona güləcəklər. O, təhsil ala bilməyib, çünki ailəsi çox yoxsuldur, əgər bəxti gətirib oxuya bilsəydi, bundan oxumaq imkanı olan çoxlarından daha yaxşı istifadə edərdi. Üzündən görünür ki, ağıllıdır”.

Yazdığı bu inşa ilə Tomas Vulf direktorun təyin etdiyi mükafatı qazanır və direktorun, direktorun kitab qurdu olan arvadının diqqətini çəkir. Direktor oğlan uşaqları üçün özəl məktəb açmaq istəyirdi. Şagirdlərə inşa yazdırmaqda əsas məqsədi açacağı özəl məktəbə xüsusi istedadlı uşaqlar seçmək idi. Bu inşa əhvalatından sonra Tomas Vulf tez-tez direktorun evinə gedir, onun kitabxanasındakı kitablardan istifadə etməyə başlayır. Tomas Vulf ədəbiyyat dünyasına doğru kövrək addımlar atmasını “Evinə bax, mələk” əsərində belə yazıb. Hərçənd Tomas Vulfun atası da ədəbiyyata heç də yad adam sayılmazdı. Tomas Vulfun atası klassik şairləri, xüsusən, Şekspiri çox sevirdi və xeyli poeziya nümunələrini əzbərdən bilirdi.

Bəs görəsən Tomas Vulfun ədəbiyyat dünyasına doğru ilk addımlarını atması həqiqətdə necə olub, əhvalat həqiqətdə necə baş verib? Əslində bu o qədər də həyati vacib sual deyil. Əsas odur ki, Vulf “Evine bax, mələk” əsərini yazanda ədəbiyyat dünyasına doğru ilk addımlarını atmasını belə xatırlayıb və adamın üstündə Allah var sırf yazıçı kimi yaxşı xatırlayıb, yaxşı da yazıb.

İspandilli yazıçılardan biri deyir ki, fakt içinə dolan hislərin formasını alan qabdır. Yəni biz keçmişdə baş verən hadisələrə hansı hislərlə fokuslanırıqsa, hadisələr də fokuslandığımız hislərə uyğun formanı alır. Milan Kundera yazır ki, Höte başqalarının yanında anasının onun uşaqlığı haqqında danışmasını heç xoşlamırdı. Anası başqalarının yanında Hötenin uşaqlığından danışanda Höte əsəbiləşirmiş. Bunun nə dərəcədə həqiqət, nə dərəcədə tarixi fakt olduğunu bilmirəm. Əgər Milan Kundera yazdığı doğrudursa, yəni doğrudan da Höte başqalarının yanında anasının onun uşaqlığı haqqında danışmasını xoşlamırmışsa o zaman Höteni hardasa başa düşmək olar. Niyə? Ona görə ki, Höte artıq hadisələrə tamam başqa hislərlə fokuslanmışdı və hadisələr bu hislərin təsiri ilə öz formasını, mənasını tamam dəyişmişdi.

Heç bilmirəm yeridirmi, amma yeri olsa da, olmasa da, bir məsələyə münasibət bildirəcəm. Bir də görürsən yekə-yekə kişilər oturub orta məktəbdə müəllimlərə qarşı etdikləri kobud, tərbiyəsiz hərəkətləri hələ də bir qəhrəmanlıq hadisəsi, bir qəhrəmanlıq nümunəsi kimi həvəslə bir-birlərinə nəql edirlər. Yekə kişilərdir, Allah qoymasa guya ailə başçısıdırlar, atadırlar, ərdirlər, ölüb yerə girmirlər, oturub orta məktəbdə etdikləri tərbiyəsiz hərəkətlərdən ağızdolusu danışırlar. Adam keçmişdə etdiyi kobud, tərbiyəsiz hərəkətə görə bir az utanar, bir az xəcalət çəkər, imkan varsa gedib kobudluq etdiyi insandan üzr istəyər. Amma bunlar utanmırlar, xəcalət çəkmirlər. Utanmalı, xəcalət çəkməli olduqları əməlləri törətməkləri ilə hələ də fəxr edirlər. Bu o deməkdir ki, belə adamlar böyüməyiblər, saç-saqqalları ağarsa da bir qram müdrikləşməyiblər. Bu o deməkdir ki, belə adamlar bu dünyaya eşşək kimi gəliblər və bu dünyadan eşşək kimi də gedəcəklər. Belə adamları eşşəklə müqayisə edəndə əslində eşşəyə qarşı haqsızlıq, ədalətsizlik nümayiş etdirmiş oluruq. Eşşək belə adamlardan daha qanacaqlı, daha mərifətli canlıdır.

***

Tomas Vulf ailənin yeddinci uşağı idi. Onun atası bərk içir, evdə daima, ardı-arası kəsilməyən dava-dalaş olurdu. Bəzən hətta sakit, mehriban ailələrdə belə hansısa səbəbdən ailənin bir üzvü ilə başqa bir üzvü arasında daha çox doğmalıq hissi yaranır. Dava-dalaşlı, qalmaqallı ailələrdə ailənin bir üzvü ilə başqa üzvü arasında doğmalıq yarananda bu doğmalıq daha dərin olur. Tomas Vulf qardaşı Beni hədsiz dərəcədə çox sevirdi. O, qardaşına olan bağlılığını, sevgisini “Evinə bax, mələk” əsərində süjet boyu bir neçə dəfə çox təsirli bir şəkildə təsvir edib;

“…Onun içində öz gizli həyatını tutqun gözləri, kədərli nitqi arxasında gizlədən Benə qarşı dərin bağlılıq boy atırdı. Ben qəzet paylamaqdan qazandığı cüzi vəsaiti Yucinin hədiyyələrinə və əyləncələrinə xərcləyir, deyinərək onu öpüb-oxşayır, bəzən şapalağa qonaq edir, ancaq başqalarından qoruyurdu…

…Benin saqqalı çıxmışdı və artıq üzünü qırxırdı. O, Yucini dəri divanın üstünə yıxıb, saatlarla qardaşıyla oynayır, onun incə yanaqlarını çənəsinin cod tükləriylə cızırdı. Yucin ciyildəyirdi.

– Kişi olanda sən də belə edəcəksən, – Ben deyirdi və astaca xışıldayan səsiylə oxuyurdu;

Məktəbin qapısını ağacdələn döyürdü,

Döydü, döydü, dimdiyini sındırdı,

Məktəbin zəngini də ağacdələn döyürdü,

Döydü, döydü, dimdiyini düzəltdi.

… Qaşqabaqlı, susqun, tənha və özünə daha çox qapanan Ben səsli-küylü evə heç kəsin hiss eləmədiyi xəyal kimi gəlib-gedirdi. Hər gecə saat üçdə, hələ formalaşmayan cılız bədəninin şirin yuxuda olmalı olduğu bir vaxtda, sübh ulduzlarının işığında yatağından qalxıb, hamının yatmış olduğu evdən çıxır, çap maşınlarının səhər gurultusuna, çox sevdiyi mətbəə rənglərinin qoxusuna doğru tələsirdi, çünki ona həvalə olunan marşurut üzrə qəzetləri paylamalıydı. Səkkizinci sinifdən sonra məktəbi hiss olunmadan buraxmış, qəzet paylamaqdan başqa, mətbəədə kömək etməklə bağlı da razılığa gəlmiş və böyük qürurla öz məvacibi hesabına yaşayırdı. Evdə gecələsə də, burda gündə bir dəfədən artıq yemək yemir, axşamlar atasına xas geniş ac addımlarla qayıdır, daşıdığı çantaların ağırlığından vaxtsız əyilmiş belini, arıq, ensiz çiyinlərini bükərək otururdu. Ben evdə keçirdiyi vaxtlarda özünü tam və sakit şəkildə Yucinə həsr edirdi. O öz kiçik maaşından qardaşına cib xərcliyi verir, doğum günündə, Milladda, ya da başqa münasibətlərlə ona bahalı hədiyyələr alırdı. Yucinin onu mesenat kimi qəbul etməsinə qəlbinin dərinliklərində sevinirdi. Onun cüzi vəsaiti balaca qardaşına çox böyük və tükənməz kimi görünürdü.

…Ümidsiz vaxtlarında Yucin Benə arxalanırdı. Bəzən ayaqlarını əyri ata-ata küçədə gəzən Ben yorğun, əsəbi, çirkli, böyründə ağzınadək dolu parusin çanta tutmuş kiçik qardaşına rast gəlib, üz-gözünü hirslə turşudur, pinti görkəminə görə onu danlayır, sonra isə aşxanaya aparıb yeməyə nəsə alırdı – yağlı köpüklü süd, qaynar yağlı paxla, yumşaq alma piroqu.

…Ben özünə yeni çəkmələr almışdı. Açıq-qəhvəyi rəngdə. Onlara altı dollar vermişdi. O həmişə bahalı şeylər alırdı. Ancaq bu çəkmələri geydikdən sonra necə oldusa ayaqları ağrımağa başladı. O, qaşqabağını tökərək qəzəbli halda birtəhər öz otağına gəlib çıxdı və onları soyundu.

– Lənətə gələsiniz! – o bağırdı və çəkmələri divara çırpdı.

Eliza qapıdan içəri baxdı.

– Nə qədər ki pullarını havaya sovurursan, əzizim, həmişə cibində siçan oynayacaq. Əgər yaxşı-yaxşı fikirləşsən, bu çox pis şeydir. – O, başını kədərlə bulayıb ağzını büzdü.

– Ah, Tanrı xətrinə! – Ben deyindi. – Bunun dediyinə bir bax! Lənət şeytana, sən mənim nə vaxtsa kimdənsə nəsə istədiyimi eşitmisən? – o hirslə qışqırdı.

Eliza çəkmələri götürüb Yucinə verdi.

– Adamın atmağa heyfi gəlir, yaxşı çəkmələrdir, bax gör ayağına olur?

Yucin çəkmələri geyinib yoxladı. Onun ayaqları artıq Benin ayaqlarından böyük idi. O, ehtiyatla bir neçə addım atdı.

– Hə, necədirlər? – Eliza soruşdu.

– Deyəsən, pis deyil, – o, tərəddüdlə cavab verdi. – Bir az sıxırlar.

Ayaqqabıların dərisinin tarımlığı və möhkəmliyi, xoş qoxusu onun xoşuna gəlmişdi. Onun heç vaxt belə çəkmələri olmamışdı.

Mətbəxə Ben daxil oldu.

– Donuz potası! – o qışqırdı. – Sənin ayaqların at ayağından da yekədir!

O, qaşqabaqlı halda əyilib tarım çəkilmiş dərini yoxladı. Yucin diksindi.

– Ana, Tanrı xətrinə, uşağı onları geyməyə məcbur etmə, – Ben hirslə dedi, – çəkmələr ona balacadır. Əgər sən puluna qıymırsansa, mən ona başqasını alaram.

…Bu Yucinin ilk müstəqil səyahəti idi. Eliza onun əşyalarını köhnə çamadana yığıb, içərisinə yumurtalar və buterbrodlar qoyduğu qutu hazırladı. O yuyunmuş, ütülənmiş və həyəcanlı şəkildə çamadanının yanında dayanmışdı. Eliza hiss edirdi ki, oğlu ondan daha bir addım uzaqlaşır. Səyahət yanğısı Yucinin sifətini qarsırdı.

– Ağıllı ol, – o dedi. – Ehtiyatlı ol, özünü yaxşı apar. – Eliza üzünü yana tutar

Mövzuya aid kitablar


Rəylər

Rəy yaz

comment

Oxşar məqalələr


Digər maraqlı məqalələr

Abunə Ol