Gertruda

Herman Hessenin “Gertruda” romanı kədərli hekayədən ibarətdir. Bir
məsələ də var ki, həmin kədərli hekayə o qədər önəmli şeylər öyrədir ki,
kitabı başa çatdıranda, peşmanlıq duymursan.
İztirablı duyğular girdabında boğulan bəstəkarın həyatı, çoxsaylı qüvvətli
hisslərin ötürülməsi, psixoloji-fəlsəfi dialoqların, monoloqların bolluğu –
qarşımızda böyük bir həyat məktəbinin təlim proqramını sərgiləyir. Bir
romanda, bir qəhrəmanın tarixçəsində bu qədər öyrədici nüansların
toplanması həqiqətən də əladır.
Oxuduqca təkcə kədərin yox, sevginin, nəcibliyinin də notların eşidib,
qarışıq, eyni zamanda heyranedici emosiyalar aldığım kitabı, nə yaxşı ki,
dilimizə çevirib, nəşr ediblər.
“Gertruda” qəza nəticəsində əlillik qazanmış gənc musiqiçi Kunun, onun
platonik sevgisinin, səmimi dostluğunun, qeyri-əminliyi və çəkingənliyi ilə
seçilən xarakterik xüsusiyyətini açıb, göstərir.
Kun dilemmalar yaşayır, qəlblə ya ağılla hərəkət etmək seçimi
qarşısında düşüncələrə qərq olub, ağır duyğular gölündə çabalayır.
Seçimlər, seçimlər... “Hansını seçəsən”? – qəhrəman əmin deyil. O,
yaradıcılıqda yüksəlib, nailiyyət qazansa da, şəxsi həyatda uğurlu ola
bilmir...
İlk dəfə 1910-cu ildə nəşr olunan kitab, üstündən 100 il keçməsinə
baxmayaraq, aktuallığını heç vaxt itirməyəcək insani münasibətləri elə
təsvir edir, sanki romandakı hadisə qətiyyən bir əsri haqlamayıb.
Bəli, insan həmişə insandır. O, Marsa da uçsa, okeanların dibinə də
ensə, orada müasir kəşflərlə yadda qalsa da, kədər də, ümid də, qorxu
da, sevgi də onun ayrılmaz tərkib hissəsi olaraq qalır.
“Gertruda”nı oxuduqca, bədii ədəbiyyatdan tamamilə imtina edib, onu
“gərəksiz” sayan adamları xatırlayır, bu hala acıyırdım. Şəxsi inkişaf və
elmi-populyar ədəbiyyatla kifayətlənən nə qədər adam tanıyıram ki, boz,
rəngsiz şəxsə çevriliblər. Onlarla danışdıqca elə zənn edirəm ki,
qarşımdakı robotdur. Statistik məlumatlarla dolu, sabun köpüyü kimi
şişib, tez partlayan, müvəqqəti motivəedici kitablardan başqa heç nə
oxumayan neçə gənc olub ki, dialoqlarımız rabitəsiz, cansıxıcı
atmosferdə davam etdiyi üçün onunla söhbətdən tez qaçmağa
çalışmışam. Hə, çoxlu bədii ədəbiyyat oxuyan kəslər də var ki,

ürəksıxıcılıqları ilə fərqlənirlər. Bu istisnanı yaradan məsələ həmin
şəxslərin, oxuyub, öyrəndiklərini praktikaya çevirə bilməməlidir.
Demək olar hər il qəbul imtahanlarında 700 bal toplayan abituriyentlərin
xəbərləri yayılır.
Yaxşı, bəs sonra niyə bu gənclərin uğurları, hansısa diqqətçəkən
fəaliyyətləri barədə heç nə eşitmirik?!
Bu sayaq uğur adətən əzbərçiliklə baş tutur.
Məsələn, məktəb dövründən tanıdığım yüksək bal toplamış tanışım var.
Pis maaş almasa da, hazırki işindən narazıdır. İllərdir eyni postdadır.
Yaradıcılıq, kreativlik əskikliyini özü də etiraf edir.
Şəxsi həyatında da vəziyyəti yamandır. Potensial partnyor kimi baxdığı
heç kimlə münasibət qura bilmir. Anlayıram onu.
Bir başqa tanışım var, aya hardasa yeddi-səkkiz kitab oxuyub, bitirir. Di
gəl ki, hardasa oturub, ədəbi-fəlsəfi atmosferə köklənmək istəyib, söhbət
eləməyə çalışırsan, ortada ancaq qırıq notlar duyulur. Adam söhbətcil
deyil. Nəsə işlədiyi yerdə də uzun müddət qala bilmir.
Əlbəttə istisnalar var. Bu, qaydanı pozmur.
Buradakı məsələ idrak əmsalı ilə, emosianal, sosial intellektin
fərqindədir. Loru dillə desək, savadlı olmaq, ağıllı olmaq deyil.
Halbuki, kitablar, təlim və təhsil - təcrübə ilə hamilə qalır. Tətbiq
yoxdursa, çifayda?!
İnformasiyanı qəbul etdikdən sonra, onu mənimsəyib
özünküləşdirmirsənsə, aldığın bilikləri praktikada istifadə etmək üçün
yollar axtarmırsansa, onda, onlar nə üçün var?! Öyrəndiyimiz ayrı-ayrı
predmetlər arasında əlaqə axtarıb, tapdıqca, öyrəndiklərimiz də
parıldayıb, işıq saçır, qaranlıq yolları aydınladır.
Əlbəttə seçim etməkdə müstəqilik.
Nə isə. Qayıdaq “Gertuda”ya. Roman emosiyaların fonunda insan
davranışının fəlsəfi məsələrinə toxunur deyə, oradan öz payıma
götürdüklərimi, subyektiv və didaktik şəkildə də çatdırıram.
Gərək bağışlayasınız.
Niyə yaşlı adamlar arasında intihar halları az olur?

Herman Hessenin "Gertruda" romanınında atası oğlu Kuna deyir ki,
"gənclər eqoistlik edir. Arzuları reallaşmayanda intihara meyillənirlər.
Yaşlılar arasında demək olar intihar faktı az olur".
Bu doğrudan da belədir.
Belə ki, Amerika Psixologiya Asossasiyasının araşdırmasına görə
əhalinin 18-33 yaş arası təbəqəsi üçün xroniki stress yuxarı yaş
qruplarına nisbətən xeyli yüksək səviyyədədir.
Stressi gücləndirən əsas amil belə izah olunur: problemləri həll etmə,
yaxud problemlərə yol verməmək sahəsində həyat təcrübəsinin azlığı.
Yaşlı nəslin bu sahədə təcrübəsi çox olduğundan onlar problemlərinin
öhdəsindən nisbətən yaxşı gəlirlər.
Gənclər arasında stresin əsas səbəbləri pulsuzluq, işsizlik, borclar,
işləyənlər arasında isə işdən narazılıqdır. Stress faktorunun geniş
yayılmasına baxmayaraq çox az adam mütəxəssisə(psixoloq) müraciət
edir, əksər adamar özləri necəsə öhdəsidən gəlməyə çalışırlar. Xroniki
stress faktoru intiharların bir nömrəli səbəbidir.
Gənclərin iddiaları, həyatdan gözləntiləri böyükdür. Gözləntilər
doğrulmayanda sarsılırlar. Yaşlılar isə gənclikdəki iddialarından əl
çəkmiş, reallıqla barışmışlar. Çəkişib, bərkimişlər - belə də demək olar.
"Gertruda" romanın qəhrəmanı Liddi adlı işvəbaz bir qıza vurulur.
Qıza heyran olan gənc Kun bildirir ki, "heç vaxt ona uzun müddət aşiq
olmurdum, tez-tez onu tamam unudurdum, amma yanımda olanda eşqi
ürəyimə hakim kəsilirdi. Mənimlə də başqaları ilə oynadığı kimi oynayır,
bizi qıcıqlandırır, hakimiyyətindən həzz alırdı. Liddi heyranlarının
qısqanclığı ilə əylənərkən çox gözəl görünürdü".
Yəqin sizdə hansısa məclisdə, işdə, qonaqlıqda Liddi kimi adamlara rast
gəlmisiniz. Onlar hamı ilə flirt edir, parıldayır, atmosferi canlandırır,
cazibələrinin fərqinə varıb, ətrafdakıları alovlu baxışları ilə süzüb, diqqəti
üzərlərinə çəkə bilirlər.
Həmin məqamlarda elələri çox arzuolunan, istəkli birinə çevrilir, hissləri
alışdırıb, qızışdırmaqdan çox məmnun olurlar. Bu hal onları
"qidalandırır".
Ancaq tək olduqda, aranızda etibarlı hal yarandıqda, sizə bu vəziyyətdən
"yorulub, bezdiklərini" deyirlər. Həmin an üzlərində kədər nişanəsi olsa
da, diqqətli həmsöhbət bu ifadənin və sözlərin ağ yalan olduğunu dərhal
anlayır.