«Sirlər xəzinəsi» («Məxzənül-əsrar») böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin Ya-xın Şərqdə «beş xəzinə» adı ilə şöhrət qa-zanmış «Xəmsə»sinin ilk məsnəvisidir. Şair bu əsəri təxminən 1178-79-cu illərdə yazaraq Ərzincan hakimi Davud oğlu Məlik Fəxrəddin Bəhram şaha (1162–1225) ithaf etmişdir. «Sirlər xəzinəsi» yazılı ədəbiyyata Ni-zami tərəfindən gətirilmiş səri bəhrində yazılmışdır. Əsərin kompozisiyası da orijinaldır. Əsərin canını iyirmi məqalat təşkil edir. Ni-zami hər məqalatda bir məsələ qoyub irəli sürdüyü fikri atalar sözləri kimi dərin mənalı beytlərlə canlandırarır. Şair, əsasən, öz müasirlərinə xitab edir: hökmdarlara, dövlət adamlarına və oxucularına nəsihətlər verərək onları pis əməl-lər-dən çəkinməyə çağırır. Şairin bu dərin mənalı, dövrü üçün son də-rəcə mütərəqqi fikirlərinin məcmuəsi “Sirlər xəzinəsi” bugünkü Azərbaycan oxu-cusu üçün tükənməyən qaynaqdır.

---

Qədim Gəncədə dünyaya göz açan Azərbaycan şairi, Azərbaycan ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndəsi Nizami ömrü boyu bu şəhərdə yaşamışdır. Nizami təhsilini Gəncə mədrəsələrində almışdır. Ərəb və fars dillərini mükəmməl bilirdi. Nizami təvazökar, əməksevər, gözütox, başqaları ilə mülayim rəftar edən insani ləyaqət sahibi hesab edir, hamını belə olmağa səsləyirdi. Onun lirik şeirlərində zülmə, haqsızlığa, ədalətsizliyə dərin nifrət və etiraz var idi. Nizami Gəncəvi lirik şeirlərin, “Xəmsə” (“Beşlik”) adı ilə məşhur olan “Sirlər xəzinəsi”, “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun”, “Yeddi gözəl”, “İsgəndərnamə” poemalarının müəllifidir. Nizami Gəncəvidən sonra Şərgin bir çox böyük şairləri onun təsiri ilə Xəmsələr yazmışdır. Siz yəqin ki, Nizami poemalarından götürülmüş “Nuşirəvan və bayquşların söhbəti”, “Sultan Səncər və qarı”, “Kərpic kəsən kişinin dastanı”, “Ağıllı çoban”, “Şah və xidmətçi”, “Xeyir və Şər”, “İsgəndər və çoban” və digər mənzum hekayələri ilə tanışsınız. Cəsarəti, hünəri, mərdliyi dönə-dönə tərənnüm edən şair “mərd olmaq yaxşıdır dünyada hər an, mərdlik ilə çatar arzuya insan” deyir. Xalqımız Nizaminin xatirəsini məhəbbətlə yad edir. Bakıda və Gəncədə Nizaminin abidəsi ucaldılmışdır. 1947-ci ildə dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 750-ci ildönümünə həsr edilmiş Nizami məqbərəsi tikilib. Məqbərə şairin vətəni Gəncə şəhərinin yaxınlığında yerləşir. 1991-ci ildə məqbərə kompleksi yenidən qurulub, məqbərə 20 metr hündürlüyündədir və ətrafında park salınıb. Məqbərənin yaxınlığında ölməz şairin yaratdığı əsərləri tərənnüm edən tunc abidə ucalır. 2012-ci il aprelin 20-də Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə İtaliyanın paytaxtı Roma şəhərindəki məşhur “Villa Borghese” parkında Nizami Gəncəvinin abidəsi açılıb.