İnsanın köləliyi və azadlığı barədə

Nikolay Berdyayev- onunla ilk tanışlığım 1990-cı ildə, Sankt-Peterburqda (o zaman Leninqrad idi) hərbi xidmətdə olmuşdu, “Xəzər” jurnalında “Rus kommunizminin qaynaqları və mənası” əsərindən parçalar diqqətimi cəlb etdi. SSRİ-nin çöküş dövrü və Lenin haqqında bu cür sərt, sərrast və axıcı fikirlər məndə heyrət doğurmuşdu. Oxuduqca söhbətləşdiyim ruslarda Berdyayev barədə məlumat qıtlığı sezdim, onlar daha çox Puşkini, Krılovu, Lermontovu tanıyırdılar. Və məndə belə bir fikir yarandı ki, rusların adlarını çəkdiklərimlə bərabər Tolstoyu, Dostoyevskini, Turgenevi, Çexovu Berdyayevdən daha çox tanıması onun filosof olmasındaydı. Görünür, ruslar yunanlar və almanlar kimi fəlsəfəni milli dünyagörüşə çevirə bilmədiklərindən bu münasibət var idi. Onlar şerə, nəsrə və əsasən siyasətə bağlandılar. Bu baxımdan Berdyayevi ilk rus filosofu saymaq olar və o dahidi. Elə ona görə ruslar onu anlamdı. Güman ki, bolşeviklərin çevrilişindən sonra ölkədən sürgün edilməsi, mühacirət həyatı da Berdyayevin rus xalqından uzaq düşməsində rol oynadı. Bəli, rus xalqı romanovlara, leninizmə, stalinizmə, putinizmə anlamadan pərəstiş etdi, burda bir “Stokolm sindromu”unun çalarları də var. Əgər rus xalqı Berdyayevi də yox, heç olmasa Tolstoyu (onun çara məktubları baxımından) dərk etsəydi, demokratik cəmiyyət qurmaq iradəsini və ağlını möhkəmlədə bilərdi. Bu mənada Berdyayev rus xalqını “jenskiy narod” adlandıranda haqlıydı, bu xalq sevilmək, sığallanmaq istəyir, adlarını xatırlatdığım sülalələr, siyasilər isə bu psixologiyadan yaxşı istifadə edib xalqla oynayır, aldadır. Ancaq nəticəsi ağır oldu, ruslar Berdyayev kimi dahi filosofa heç yaxın getmədi, düzdür, 1946-cı ildə SSRİ ona vətəndaşlıq verdi, hətta yazıçı Simonov həyat yoldaşı Serovla Parisdə onunla görüşüb ölkəyə dəvət etdi, son anda ikinci Berdyayevlə tək qalanda qəti surətdə qayıtmamağı tövsiyyə etdi. Qərəz, mövzudan uzaqlaşdım.

Hazırda oxuduğum “İnsanın köləliyi və azadlığı barədə” əsərinə gəlmək istərdim, rus xalqı bu kitabı oxuyub anlasaydı, romanovları, leninizmi, stalinizmi, putinizmi lənətləyib tarixin arxivinə atardı.

Biz azərbaycanlılar “İnsanın köləliyi və azadlığı barədə” əsərini mütləq oxumalıyıq, hələ bu gün də davam edən 200 illik rus imperiyasının əsarətində qalmağımız, həm də imperiya vassalarının qurduqları monarxik avtoritar sistemi öyrənmək üçün. Kitab şəxsiyyət, fərdiyyət, diktatura, ağa, qul, zorakılıq, güc, mənəviyyat, köləlik, azadlıq kimi məsələlərə geniş yer ayrırır. Oxuduqca Azərbaycanı, hakimiyyəti və onun yaratdığı idarəetmənin hansı pozğunluqlar, köləliklər doğurduğunu, azadlığa həsrətimizin mahiyyətini görəcəksiniz.