K.SAQANIN “KOSMOS” KİTABI NƏ ÜÇÜN OXUNMALIDIR?

Bəşər sivilizasiyasından kosmik perspektivə

Bəşər sivilizasiyasının tarixi ilə əlaqədar çoxlu sayda kitablar yazılıb. Bütün bu “tarix” təqribən 6-7 min ili əhatə edir və əsasən, insan növünün hədsiz ehtirasları və qanlı hakimiyyət oyunlarının xronologiyasıdır. Kainatın tarixi necə? İnsanlıq tarixindən əvvəl nə olmuşdu? Sualı daha da genişləndirsək, yaşı milyard illərlə ölçülən planetin tarixinin başlanğıc nöqtəsi hara kimi uzanır? Və ya nəinki dünyanın, bütün kainatın başlanğıcı hansı tarixdən “hesablanır”? Belə bir “hesab” varmı?

Həzin və romantik gecələrdə hamımız səmadakı sayrışan ulduzlara heyranlıqla baxırıq. Artıq əksər insanlar onların bizdən milyonlarla işıq ili uzaqdakı “günəşlər” olduğunu bilsə də, yenə də bu parlaq və bizə oyunbaz şəkildə göz qırpan nöqtələrin mövcudluq səbəbi ilə bağlı hər birimizin beynində özünəməxsus fantaziyalar hökm sürür. Gecə-gündüz növbələşməsi, günəşin “doğması və batması” kimi ifadələrin təməldə yanlış olduğunu bilmək necə bir hissdir? O qədər də xoşagələn deyil. Lakin məsələ daha dərindir: kosmos dediyimiz o nəhayətsiz okeanın ucu-bucağı bilinməyən bir küncündə bizim dünyamıza oxşayan başqa planetlərin mövcud olması və ağıllı varlıqların yaşaması ehtimalı qədər insanı həyəcanlandıra bilən başqa bir şey varmı?

“Kainat ozanı”

Bir çox xalqın “ozan”ı vardır. Karl Saqan isə bütün kainatın ozanıdır. Ulduzların özləri qədər gözəl olan tarixçələrini və dolayısı ilə, mövcud olan hər şeyin tarixini öyrənmək, bizi gözləyən kosmik gələcəklə bağlı ehtimallarla tanış olmaq istəyən hər bir şəxs üçün “Kosmos” ən dəyərli kitabdır. İllərdir ki, bu kitabın və K.Saqanın böyük bir heyranı olaraq “Kosmos”un Azərbaycan dilinə -dünyanın ən gözəl və ən məlahətli dilinə tərcümə olunmasını səbirsizliklə gözləyirdim, nəhayət ki, 2019-cu ildə Samir Bulutun tərcüməsi ilə kitab Azərbaycan dilində çapdan çıxdı. Saqanın elmi kütləviləşdirmək və hamı üçün anlaşılan etmək üçün istifadə etdiyi sadə və poetik üslubunu S.Bulut axıcı bir şəkildə dilimizə uyğunlaşdıra bilib, bu baxımdan Saqanı “tərcümə dili”ndə yox, öz dilində oxuyuruq sanki.

Köhnə qayğılarla yeni reallıqların kəsişməsi

“Kosmos” bütün dini, fəlsəfi və elmi kitabların fövqündə dayanır, çünki bu kitabda həqiqətən mövcud olan və bizim üçün həqiqətən əhəmiyyət kəsb edən məsələlər araşdırılır. İnsan beyninin məhsulu olan miflər, dinlər, fantaziyalar, fəlsəfi mühakimələr və s. burada artıq öz əhəmiyyətini itirir və sadəcə bir şey öz əzəmətli varlığı, əsl varlığı ilə qarşımızda peyda olur: kosmos. “Kosmos”u oxumaqla insan nə əldə edir? “Bu gün işə niyə gecikdim?”, “Axşam yeməyi üçün nə hazırlamalıyam?”, “Saçımın rəngini nə vaxt dəyişim?”, “Bu palto görəsən nə vaxt endirimdə olacaq?”, “Smartfonumu dəyişmək üçün gələn ay alacağım maaşım kifayət edəcəkmi?” və s. kimi sonsuz sayda gündəlik qayğılar köhnə bir xatirə və ya keçmişin kölgələri kimi gözümüzün önündən tamamilə itir və sadəcə qalaktikaların ənginliyi zehnimizi məşğul edir. Bəli, bizim mövcudluğumuz da daxil olmaqla, hər şey kosmosun nəhayətsizliyi ilə müqayisədə o qədər cılız, o qədər əhəmiyyətsiz və o qədər gülüncdür ki. Sevgilərimiz, nifrətlərimiz, ehtiraslarımız, düşmənliklərimiz, müharibələrimiz, ixtiralarımız – ümumilikdə, insan fəaliyyəti və onun məskunlaşdığı Yer planeti “kosmik perpsektiv”dən baxıldıqda sahildəki bir qum dənəsi təsiri bağışlayır. İnsanın kainatdakı yerini bilməsi onun gələcəyini planlaşdırması üçün də olduqca vacibdir. Bu baxımdan, K.Saqanın yaradıcılığı son yüzillər ərzində bəşəriyyət üçün ən böyük töhfə sayıla bilər. Elm əsrində Saqan kimi “bələdçi”yə malik olmaq bizim nəslin xoşbəxtliyidir.

“Solğun mavi nöqtə”ni sevək və qoruyaq

Həyata kosmik perspektivdən baxmaq istəyənlər üçün bir nömrəli kitab olan “Kosmos” – “ölməzdən əvvəl oxunmalı olan 100 və ya 50 kitab” arasına daxil deyil. Bu, onun əhəmiyyətini azaltmaq olardı. Bu kitab mütləq oxunmalı olan kitablar siyahısında nəinki yüzlük və ya onluq sıralarda, qeyd-şərtsiz ilk sıradadır. Buna görə də, bütün gündəlik qayğılarınızı unutmaq və yaşadığınız həyatı, öncəliklərinizi və dəyərlərinizi yenidən sorğulamaq üçün “Kosmos”u oxumağınızı tövsiyə edirəm. Sizi əmin edirəm ki, bu kitabı oxuduqdan sonra dişlədiyiniz bir almaya, göyün üzünü örtən buludlara, geyindiyiniz paltarlara, sevdiyiniz insanlara və s. – heç nəyə əvvəlki gözlə baxa bilməyəcəksiniz. Planetimizin dəyərini və müstəsnalığını daha yaxşı dərk edəcək və onu qorumaq üçün səylə çalışacaqsınız. Yer kürəsini Saqanın gözləri ilə, yəni “solğun mavi nöqtə” olaraq görəcəksiniz.

Mövcud olan hər şeyin ən gözəl, ən şairanə və ən möhtəşəm tarixçəsini oxumaq istəyirsinizsə, vaxt itirmədən “Kosmos”u əldə edin.